Развіццѐ адукацыі этнічных супольнасцяў Беларусі ў 1991–2004 гадах

Е.Н. Обухова (Obukhovа E.N.)

Authors

Е.Н. Обухова (Obukhovа E.N.)

Abstract

В статье рассмотрено становление образования этнических общностей в Республике Беларусь в 1991 – 2004 годах. Показана специфика развития этнокультурного образования в рамках государственных образовательных учреждений и в виде частной инициативы, раскрыто его содержание, показана динамика числа учеников, охваченных разными формами этнокультурного образования, выявлены факторы, которые способствовали активизации образовательной деятельности этнических общностей. Ключевые слова: образование, этнические общности, общественные школы, Беларусь, этнокультурные ценности. = The article is devoted to the establishment of education of the ethnic communities in the Republic of Belarus in 1991 – 2004 years. The specificity of ethno–cultural education within the state educational institutions and as a private initiative has been shown, its content has also been researched, the evolution of the number of pupils involved in various forms of ethno–cultural education has been shown, the factors that contributed to the revitalization of the educational activities of ethnic communities have been identified. Key words: education, ethnic communities, public schools, Belarus, ethnocultural values.

References

Касовіч, В.Ф. Забеспячэнне адукацыйных патрэб нацыянальных меншасцей у Рэспублiцы Беларусь / В.Ф. Касовіч // Нацыянальная палiтыка i мiжнацыянальныя адносiны на Беларусi ў XX ст. : зб. навук. арт. / Беларус. дзярж. пед. ун–т iмя М. Танка, Фонд фундамент. даслед. Рэсп. Беларусь ; пад агул. рэд. А.М. Мацко, М.К. Сакалова. – Мінск, 1997. – С. 161–169.

Мацюшэнка, В. Моўныя праблемы адукацыі польскай меншасці ў заходнім рэгіѐне Беларусі ў свеце міжнароднага вопыту / В. Мацюшэнка // Нацыянальная адукацыя: гісторыя, сучаснасць, перспектывы : тэмат. зб. матэрыялаў Міжнар. навук.–практ. канф., Брэст, 21–22 верас. 1995 г. / Брэсц. аб’яднанне рэгіян. aрг–цыі «Згуртаванне беларусаў свету «Бацькаўшчына» ; навук. рэд. С.А. Яцкевіч. – Брэст, 1995. – Зб. 3. – С. 25–29.

Яцкевіч, С. Адукацыя этнічных меншасцей на Беларусі / С. Яцкевіч // Нацыянальная адукацыя: гісторыя, сучаснасць, перспектывы : тэмат. зб. матэрыялаў Міжнар. навук.–практ. канф., Брэст, 3–4 крас. 1995 г. / Брэсц. аб’яднанне рэгіян. арг–цыі «Згуртаванне беларусаў свету «Бацькаўшчына»» ; навук. рэд. С.А. Яцкевіч. – Брэст, 1995. – Зб. 1. – С. 35–37.

Яцкевіч, С. Нацыянальная адукацыя на беларуска–польска–літоўскім сумежжы ў ХХ ст. / С. Яцкевіч // Нацыянальная адукацыя : матэрыялы Міжнар. навук. канф., Брэст, 3–4 чэрв. 1997 г. / Рэсп. цэнтр нац. культур [і інш.] ; навук. рэд. С.А. Яцкевіч. – Брэст, 1997. – Кн. 8 : Нацыянальная адукацыя беларуска–польска–літоўскага сумежжа. – С. 11–19.

Колоцей, М.Я. Возрождение национального образования этнических меньшинств на Гродненщине в конце 80–х–90–е гг. ХХ в. / М.Я. Колоцей, Н.Л. Улейчик // Чалавек. Этнас. Тэрыторыя. Праблемы развіцця заходняга рэгіѐну Беларусі : матэрыялы Міжнар. навук.–практ. канф., Брэст, 23–24 крас. 1998 г. : у 2 ч. / Брэсц. дзярж. ун–т ; навук. рэд. С.В. Арцѐменка [і інш.]. – Брэст, 1998. — Ч. 2. – С. 255–260.

Колоцей, М.Я. Государственная политика в области национального образования национальных меньшинств в 90–е гг. ХХ – начале ХХI вв. / М.Я. Колоцей, Н.Л. Улейчик // Народы, культуры и социальные

процессы на пограничье : материалы междунар. науч. конф., Гродно, 22–23 февр. 2010 г. / Гродн. гос. ун–т ; редкол.: Е.М. Бабосов [и др.]. – Гродно, 2010. – С. 426–431.

Колоцей, М.Я. Национальное образование национальных меньшинств на Гродненщине в конце 80–х–90–е гг. ХХ в. / М.Я. Колоцей, Н.Л. Улейчик // Этнасацыяльныя і культурныя працэсы ў заходнім рэгіѐне Беларусі: гісторыя і сучаснасць : матэрыялы рэсп. Навук. Канф., Гродна, 5–6 снеж. 1997 г. / Гродз. Дзярж. Ун–т ; пад рэд. І.П. Крэня – Гродна, 1998. – С. 303–308.

Колоцей, М.Я. Развитие национального образования этнических меньшинств на Гродненщине в 1990–е – начале 2000–х годов / М.Я. Колоцей, Н.Л. Улейчик // Весн. Гродз. Дзярж. Ун–та імя Янкі Купалы. Сер. 1, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. – 2010. – № 1. – С. 58–64.

Улейчик, Н.Л. Проблемы развития польского образования на Гродненщине в 90–е гг. ХХ в. / Н.Л. Улейчик // Чалавек. Культура. Педагогіка : матэрыялы рэсп. Нав. Канф., Мінск, 1–3 снежня 1998 г. / Беларус. Ін–т праблем культуры ; пад агул. Рэд. А.Я. Міхневіча. – Мінск, 1999. – С. 138–140.

Улейчик, Н.Л. Развитие польского образования на Гродненщине в 1990–е годы / Н.Л. Улейчик // Этнічныя супольнасці ў Беларусі: гісторыя і сучаснасць : матэрыялы навук. Канф., Мінск, 6–7 снеж. 2001 г. / Ін–т гісторыі НАН Беларусі ; рэдкал.: У.І. Навіцкі (гал. Рэд.) [і інш.]. – Мінск : Дэполіс, 2001. – С. 331–335.

Znaczące daty w dziejach odrodzenia narodowego Polaków na Вiałorusi // Głos znad Niemna. – 1998. – 4 wrzes. – S. 6–7.

Обращения, письма учреждений, организаций и граждан о статусе польского языка и других вопросах культуры и сохранения историко–культурного наследия (19.02.1992–02.03.1992 г.). // НАРБ. – Фонд 968. – Воп. 12. – Д. 260. – Л. 34.

Дзяржаўны архіў Гродзенскай вобласці. Фонд 730. – Воп. 2. – Спр. 929. Зводныя статыстычныя справаздачы аб размеркаванні школ і навучэнцаў па мове навучання і вывучэнню роднай мовы на пачатак

/1992 навучальнага года па Гродзенскай вобласці.

Агульнаадукацыйныя школы Рэспублікі Беларусь па стану на 5 верасня 2004 г. : стат. Давед. / М–ва адукацыі Рэсп. Беларусь, Гал. Інфарм.–аналіт. Цэнтр. – Мінск, 2004. – 100 с.

Ejsmont, M. «Dopóki żyje język, żyje naród» / M. Ejsmont // Głos znad Niemna. – 2001. – 30 marca. – S. 1–2.

Дзяржаўны архіў Гродзенскай вобласці. Фонд 1171. – Воп. 7. – Спр. 16. Перапіска з Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь, Кабінетам Міністраў, прэм’ер–міністрам і іншымі па пытаннях узгаднення законаў, этнаканфесійнай сітуацыі ў горадзе Ліда.

Агульнаадукацыйныя школы па стану на 7 верасня 1995 г. : стат. Давед. / М–ва адукацыі Рэсп. Беларусь, Выліч.–аналіт. Цэнтр. – Мінск, 1995. – 77 с.

Агульнаадукацыйныя школы Рэспублікі Беларусь па стану на 6 верасня 1999 г. : стат. Давед. / М–ва адукацыі Рэсп. Беларусь, Выліч.–аналіт. Цэнтр. – Мінск, 1999. – 88 с.

Дзяржаўны архіў Гродзенскай вобласці. Фонд 1171. – Воп. 5. – Спр. 2965. Перапіска з Прэзідыумам Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь і яго камісіямі па пытаннях узгаднення законаў, работы СПБ, выканання дэпутатамі наказаў выбаршчыкаў.

Параўнальны аналіз развіцця адукацыі ў рэгіѐнах Рэспублікі Беларусь : па стану на пачатак 2005/2006 навучальнага года : стат. давед. / М–ва адукацыі Рэсп. Беларусь, Гал. інфарм.–аналіт. цэнтр М–ва адукацыі Рэсп. Беларусь. – Мінск : ГІАЦ МА РБ, 2005. – 63 с.

Установы, якія забяспечваюць атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі па стану на 5 верасня 2006 г. : стат. давед. / М–ва адукацыі Рэсп. Беларусь, Гал. інфарм.–аналіт. цэнтр. – Мінск, 2006. – 102 с.

Тусевич, Е. Мария Бирюкова : «Живѐм без оглядки на национальность» / Е. Тусевич // Советская Белоруссия. – 2005. – 16 авг. – С. 6.

Gawin, Т. Polskie odrodzenie na Białorusi 1988–2005 / Т. Gawin / Wysza Szkoła Administracji Publicznej im. Stanislawa Staszica. – Bialystok, 2010. – 406 s.

Kryszyń, T. Język polski na Białorusi / T. Kryszyn // Polska Macierz Szkolna na Białorusi [Еlektroniczny zasób]. – 2009. – Tryb dostępu : http://www.pmsgrodno.org/content/view/336/1/. – Data dostępu : 26.08.2011.

Dubikowski, A. Nie traćcie zapał… (Rozmowa z Anżeliką Orechwo) / A. Dubikowski // Głos znad Niemna. – 2004. –8 pazd. – S. 1.

Kronika Ziemi Lidzkiej i Nowogródczyny // Ziemia Lidzka [Еlektroniczny zasób]. – 1993. – № 12. – Tryb dostępu : http://pawet.net/zl/zl/1993_12/5.html. – Data dostępu : 24.11.2010.

Kronika Ziemi Lidzkiej i Nowogródczyny // Ziemia Lidzka [Еlektroniczny zasób]. – 1995. – № 17. – Tryb dostępu : http://pawet.net/zl/zl/1995_17/1.html. – Data dostępu : 24.11.2010.

Cylindź, W. Dzieląc się opłatkiem / W. Cylindź // Głos znad Niemna. – 2004. – 9 stycz. – S. 5.

Ejsmont, M. Dbajmy o mowę ojczystą / M. Ejsmont // Głos znad Niemna. – 2004. – 20 sierpnia. – S. 5.

Zaleska, T. Wspólna praca, wspólny wysiłek (rozmowa z prezesem ZPB Tadeuszem Kruczkowskim) / T. Zaleska // Głos znad Niemna. – 2004. – 6 lutego. – S. 1, 4–5.

Działalność Liceum Społecznego Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie // Polska Macierz Szkolna na Białorusi [Еlektroniczny zasób]. – 2009. – Tryb dostępu : http://www.pmsgrodno.org/content/view/337/1/. – Data

dostępu : 26.08.2011.

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Grodnie przy ZS PMS // Polska Macierz Szkolna na Białorusi [Еlektroniczny zasób]. – 2009. – Tryb dostępu : http://www.pmsgrodno.org/content/view/340/1/. – Data dostępu : 26.08.2011.

Kuprianowicz, G. Ukraińskie odrodzenie na Polesiu Zachodnim (Ziemi Brzeskiej) / G. Kuprianowicz // Над Бугом і Нарвою – Український часопис Підляшшя [Електронний ресурс]. – 1992. – № 2(3). – Режим доступу: http://nadbuhom.pl/art_2395.html. – Дата доступу : 12.10.2012.

Мурашкевич, В. Лист з Кобриня / В. Мурашкевич // Над Бугом і Нарвою – Український часопис Підляшшя [Електронний ресурс]. – 1995. – № 1–2. – Режим доступу : http://nadbuhom.pl/art_2178.html. – Дата доступу : 13.12.2012.

Нацыянальныя культурна–асветныя аб’яднанні Рэспублікі Беларусь / Каардынац. Савет па справах нац. меншасцей пры Кабінеце Міністраў Рэсп. Беларусь, Рэсп. Цэнтр нац. культур. – Мінск, 1996. – 48 с.

Агульнаадукацыйныя школы Рэспублікі Беларусь па стану на 6 верасня 1998 г. : стат. Давед. / М–ва адукацыі Рэсп. Беларусь, Выліч.–аналіт. Цэнтр. – Мінск, 1998. – 81 с.

Дзідзевіч, А. Украінская нядзельная школа / А. Дзідзевіч // Голас Радзімы. – 2001. – 31 студз. – С. 3.

Заліпа, В. Українська освіта на Берестейщині / В. Заліпа // Над Бугом і Нарвою. – Український часопис Підляшшя [Електронний ресурс]. – 2000. – № 3. – Режим доступу : http://nadbuhom.pl/art_1334.html. – Дата доступу : 12.10.2012.

Бацкалевіч, У. Аляксандр Гальперын: «Адной з галоўных нашых мэтаў з’яўляецца адраджэнне яўрэяў як нацыянальнай, рэлігійнай і культурнай супольнасці» / У. Бацкалевіч // Беларусь. – 1994. – № 8. – С. 4–6.

Гальперын, А. Стан і тэндэнцыі развіцця яўрэйскай адукацыі (Беларусь у кантэксце дзяржаў былога СССР) / А. Гальперын // Беларусіка = Albaruthenica : Кн. 4 : Яўрэйская культура Беларусі і яе ўзаемадзеянне з беларускай і іншымі культурамі / Міжнар. Асац. Беларусістаў, Нац. навук.–асвет. Цэнтр імя Ф. Скарыны ; рэд. В. Рагойша [і інш.]. – Мінск : Навука і тэхніка, 1995. – С. 157–159.

Вятра, Г. Саюз яўрэйскіх аб’яднанняў / Г. Вятра // Мастацтва. – 2006. – № 5. – С. 44.

Хвагина, Т. Пинск – Полесский Иерусалим / Т. Хвагина, Э. Злобин, И. Либерман // Мишпоха – № 20. – Режим доступа : http://www.mishpoha.org/n20/20a01.shtml. – Дата доступа : 20.01.2012.

О еврейских национально–культурных объединениях // Аператыўная інфармацыя па праблемах культуры і мастацтва : інфарм.–аналіт. Зб. / Нац. б–ка Беларусі. – Мінск, 1999. – Вып. 5. – С. 13–20.

Улитѐнок, Г. Василѐк и звезда Давида / Г. Улитѐнок // СБ: Беларусь сегодня. – 2004. – 10 февр. – С. 11.

Иоффе, Э. Джойнт в Беларуси / Э. Иоффе, Б. Мельцер. – Минск : Мэджик Бук, 1999. – 94 с.

Іофе, Э. Яўрэі на Беларусі / Э. Іофе // Роднае слова. – 2005. – № 1. – С. 97–100.

Международный гуманитарный институт БГУ тянет всего лишь на факультет // БДГ : Деловая газета [Электронный ресурс]. – 2003. – 30 сент. – Режим доступа : http://bdg.by/news/news.htm?52019,1. – Дата доступа : 15.01.2012.

Реквием по еврейскому образованию // Авив. – 2003. – август–сентябрь. – С. 2.

Община литовцев в Беларуси // Амбасада Літоўскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусь [Электронны рэсурс]. – 2011. – Рэжым доступа : http://by.mfa.lt/index.php?2102221582. – Дата доступа : 26.05.2011.

Протоколы заседаний коллегии Комитета по делам религий и национальностей при Совете Министров Республики Беларусь и документы к ним (2005 г.). // Текущий архив аппарата Уполномоченного по делам религий и национальностей. – Д. 01–03. – Т. 1.– 225 л.

Приказы № 451–506, 508–511, 513–550 министерства по основной деятельности и приложения к ним (17.07.–5.10.1998 г.) // Текущий архив Министерства образования Республики Беларусь. – Фонд 498. – Оп. 1. – 379 л.

Скробко, П.К. Этноконфессиональные отношения и вопросы развития национально–культурных объединений на Гродненщине в 90–е гг. ХХ в. / П.К. Скробко // Региональное сотрудничество : материалы Междунар. науч.–практ. конф., Гродно, 25–26 мая 2000 г. : в 2 ч. / Гродн. Гос. ун–т, Высш. Эконом. школа в Белостоке ; под общ. ред. Ю.Э. Белых. – Гродно, 2000. – Ч. 2. – С. 105–109.

Пушкін, І.А. Нацыянальныя супольнасці Беларусі: грамадска–палітычная і культурна–асветніцкая дзейнасць (1990–2005 гг.) / І.А. Пушкін. – Магілѐў : МДУ імя А. Куляшова, 2007. – 206 с.

Szkola w Pielasie // Magazyn Polski. – 1999. – № 2–3. – S. 60.

Попов, И.А. Гродненщина этноконфессиональная: взгляд на настоящее / И.А. Попов // Этносоциальные и конфессиональные процессы в трансформирующемся обществе : материалы Междунар. науч. конф., Гродно, 15–16 нояб. 2001 г. : в 2 ч. / Гродн. гос. ун–т [и др.] ; под ред. У.Д. Розенфельда. – Гродно : ГрГУ, 2001. – Ч. 1. – С. 14–22.

Гуринович, И. Малониай, прашоме! (Из жизни белорусских литовцев) / И. Гуринович // СБ: Беларусь сегодня [Электронный ресурс]. – 2002. – 26 нояб. – Режим доступа : http://pda.sb.by/post/23310/. – Дата доступа : 16.05.2012.

Гамзовіч, Р. Віргінія Тарнаўскайтэ: «У нашых дамах – літоўскі дух» / Р. Гамзовіч // Голас Радзімы. – 2005. – 24 сак. – С. 12.

III Усебеларускі фестываль нацыянальных культур: Гродна, 2–3 чэрвеня 2000 г. : давед. / М–ва культуры Рэсп. Беларусь, Рэсп. цэнтр нац. культур ; уклад. Т.І. Стружэцкі [і інш]. – Мінск : ТАА «Ковчег», 2000. – 56 с.

Лемцюгова, І.В. З вопыту работы Рэспубліканскага цэнтра нацыянальных культур з нацыянальнымі культурна–асветнымі аб’яднаннямі Беларусі / І.В. Лемцюгова // Нацыянальныя супольнасці ў Беларусі : зб. Арт. І дак. / Рэсп. Цэнтр нац. культур [і інш.] ; пад агул. Рэд. І.В. Лемцюговай. – Мінск, 2001. – С. 19–24.

Степаненко, Н. Нас объединила земля Беларуси / Н. Степаненко // Витьбичы. – 2002. – 27 июня. – С. 5.

Білык, А. Забеспячэнне праў нацыянальных меншасцей Беларусі ў святле заканадаўчых актаў / А. Білык // Нацыянальныя меншасці Беларусі: шляхам супрацоўніцтва і згоды : матэрыялы Першай нац.

навук.–практ. канф., Віцебск, 21–22 мая 1996 г. : у 3 кн. / Рэсп. Цэнтр нац. культур [і інш.] ; навук. Рэд. С.А. Яцкевіч. – Брэст–Мінск, 1996. – Кн. 1 : Канцэптуальныя пытанні развіцця нацыянальных меншасцей Беларусі. – С. 34–37.

Лыч, Л. Татары Беларусі на пераломах сацыяльна–палітычных эпох (ХХ – пачатак ХХІ ст.) / Л. Лыч. – Мінск : Кнігазбор, 2007. – 76 с.

Грамадскія арганізацыі нацыянальных супольнасцяў Рэспублікі Беларусь – удзельнікі Усебеларускага фестывалю нацыянальных культур // Мастацтва. – 2004. – № 5. – С. 5–24.

Протоколы заседаний коллегии Комитета по делам религий и национальностей при Совете Министров Республики Беларусь и документы к ним (2004 г.). // Текущий архив аппарата Уполномоченного по делам религий и национальностей. – Д. 01–03. – Т. 1. – 135 л.

Немагай, К. Станіслаў Буко : «Падтрымка міжнацыянальнай і міжканфесіянальнай згоды ў нашай краіне – гэта не высокія словы, а адно з важнейшых дасягненняў дзяржаўнай палітыкі» / К. Немагай // Голас Радзімы. – 2005. – 22 снеж. – С. 2.